Page 280 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!

Επιστολή των Α. Βώκου, Ιω. Βούλγαρη και Λ. Λαλεχού προς τους προκρίτους της νήσου Ύδρας περί πυρπολήσεως της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο (Ψαρά, 7 Ιουνίου 1822)
Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τόμ. 1, αρ. 551, έγγραφο, δίφυλλο [σελ. 551] Βιβλιοθήκης της Βουλής
[αρ. κατ. ΙΙ.3.10]
30. Για τις ετυμολογίες βλ. Σαραντάκος 2020.
31. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν
οι δίγλωσσοι ομιλητές (bilinguals), όπως ο Μάρκος Μπότσαρης.
32. Για τη διαγλωσσικότητα βλ. García 2016.
salupa ‘μεγάλη βάρκα, που χρησιμοποιείται και ως αποβατική λέμβος’), ριτσεβούτα (< ricevuta ‘αποδεικτικά πληρωμής’), αριβάρο/αρίβο (< arrivo ‘φθάνω’) και ντετάλιο (< dettaglio ‘λεπτομέρεια’), αλλά και γαλλικής, όπως δελίνια (ντελίνι, δελίνι ή τελίνι < (vaisseau) de ligne ‘πολεμικό πλοίο γραμμής’· πολεμικά πλοία που παρατάσσονταν σε γραμμή μάχης και αντιμετώπιζαν τον αντίπαλο με τα πυροβόλα τους) κ.ο.κ. Πρόκειται για το ζωντανό, καθημερινό λεξιλόγιο, που ακόμη εκείνη την εποχή δεν έχει εξαρχαϊστεί.30
Τέλος, συχνή είναι η χρήση ιταλικών λέξεων για τα διοικητικά αξιώματα (μινίστρος) και τους βαθμούς της στρατιωτικής ιεραρχίας: π.χ. στο έγγραφο ΑΕΠ, τόμ. 9, σελ. 326, συναντάμε τον υπερώνυμο όρο οφφικιάλιοι (οφικιάλος ή οφιτσιάλος ‘αξιωματικός ευρωπαϊκής δυνάμεως, ξηράς ή ναυτικού’· από το βυζαντινό οφφικιάλιος, που ανάγεται στο λατ. officialis, ή με δανεισμό από το ιταλ. officiale), που, όπως σχολιάζει ο Σαραντάκος (2020: 172), πολύ σπάνια χρησιμοποιείται για ντόπιους, αλλά απαντά συχνά σε κατάστιχα μισθοδοσίας ξένων αξιωματικών, όπως εν προκειμένω. Ακολουθούν τα υπώνυμα μαγιόρος (ή μαγκιόρος < maggiore ‘ταγματάρχης’) και αγιουτάντες (ή αγιουτάντης < aiutante ‘βοηθός, υπασπιστής’). Τέλος, από τη γαλλική προέρχονται οι όροι λιετνάντ (< lieutenant ‘υπολοχαγός’) και υπολιετνάντες.
Σε μεταγενέστερο στάδιο και υπό την επιρροή καθαρολογικών τάσεων, τα παραπάνω δάνεια λεξήματα αντικαταστάθηκαν μέσω εσωτερικού δανεισμού με σημασιολογικά ισοδύναμους λόγιους τύπους (π.χ. μινίστρος-υπουργός, μαγιόρος-ταγματάρχης, αγιουτάντης-υπασπιστής, λιετνάντ-λοχαγός κ.ο.κ.) ή με αντίστοιχα μεταφραστικά δάνεια (π.χ. βαρδακόστα-ακτοφυλακή, δελίνι-πλοίο της γραμμής κ.ά.).
Συνοψίζοντας, μέσα από την επιλεκτική αυτή επισκόπηση γλωσσικού υλικού από τα ΑΕΠ, προκύπτει μια εικόνα ποικιλότητας, με συνύπαρξη διαφορετικών επιπέδων ύφους, καθώς πέρα από τη δεσπόζουσα λόγια γλώσσα, απαντούν αρκετά στοιχεία από την ομιλουμένη, τόσο στη μορφοφωνολογία (αναύξητοι ρηματικοί τύποι, μετοχές σε -οντας/-ώντας), όσο και στο λεξιλόγιο (δάνειες λέξεις). Μάλιστα, ενδεχομένως θα μπορούσαμε να διακινδυνεύσουμε την κατ’ αναχρονισμό εφαρμογή του όρου «διαγλωσσικότητα» (translanguaging) στο συγκεκριμένο corpus, υπό την έννοια της γλωσσικής στρατηγικής δίγλωσσων ομιλητών/καταγραφέων (εν προκειμένω πρόκειται κυρίως περί κοινωνικής διγλωσσίας),31 στο πλαίσιο της οποίας αξιοποιείται ολόκληρο το γλωσσικό τους ρεπερτόριο, λόγιο και μη, χωρίς προσκόλληση σε κοινωνικά ή πολιτικά όρια που θέτουν οι ‘ονοματισμένες γλώσσες’, δηλαδή οι κυρίαρχες ιδεολογικά αναγνωρισμένες.32 Υπό αυτή την έννοια, σε κείμενα τα οποία δεν είναι αυστηρά θεσμικά, στα οποία η γραφόμενη γλώσσα αποτελεί, όπως είναι αναμενόμενο, την απαρέγκλιτη νόρμα της επίσημης/διοικητικής γλώσσας της εποχής, οι ομιλητές/καταγραφείς δημιουργούν, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά, ρωγμές στο αφήγημα της γλωσσικής ομοιογένειας, αφήνοντας να διαφανούν στοιχεία της καθομιλουμένης. Σε κάθε περίπτωση, δεδομένου ότι η παρούσα μελέτη δεν είναι εξαντλητική, ο εν λόγω ισχυρισμός χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση με ευρύτερο σώμα δεδομένων.
280 ΑΝΤΙΚΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!